Wody podziemne
Pod względem geograficznym Kotuszów leży na obszarze mezoregionu: Pogórze Szydłowskie. Geologicznie obszar miejscowości zlokalizowany jest w granicy trzonu paleozoicznego Gór Świętokrzyskich. Trzon paleozoiczny jest zbudowany głównie z piaskowców kwarcytowych i pokryty cienką warstwą trzeciorzędowych wapieni litotamniowych. W podziale na jednostki hydrogeologiczne Kotuszów znajduje się na obszarze subregionu świętokrzyskiego regionu środkowopolskiego (B. Paczyński 1993 - 1995). Dominuje tu rolnicze i leśne użytkowanie terenu. W rejonie Kotuszowa występuje trzeciorzędowe i czwartorzędowe piętro wodonośne. Każde z nich reprezentowane jest przez jeden główny użytkowy poziom wodonośny. Są to:
* poziom trzeciorzędowy w wapieniach litotamniowych i detrytycznych,
* poziom czwartorzędowy w dolinach rzecznych.
Największe znaczenie gospodarcze posiada trzeciorzędowy poziom wodonośny. Stanowi on jednostkę hydrogeologiczną - 1bTrII. Zwierciadło wód podziemnych tego poziomu jest zwykle swobodne lub lekko napięte. Głębokość występowania poziomu jest zróżnicowana od 1 - 6 metrów na ujęciu Staszów - Radzików 2 do 53 m w miejscowości Wólka Żabna. Bardzo zróżnicowana jest też miąższość warstw wodonośnych i wydajności studni wierconych. Największe miąższości występują na wspomnianym już ujęciu Staszów - Radzików 2 (ponad 40 m.). Zdecydowanie największe są tam również wydajności studni. Wszystkie cztery studnie ujęcia posiadają wydajności rzędu 170 - 270 m3/h przy bardzo małych depresjach od 0,6 do 2 m. Na sąsiednim ujęciu Staszów - Radzików 1 oddalonym o około 500 - 1000 m, na 5 odwierconych studni dwie okazały się negatywne, natomiast wydajności trzech pozostałych są rzędu 30 - 50 m3/h. W skali całej jednostki hydrogeologicznej wysokie wydajności charakterystyczne są dla studni zlokalizowanych w dolinach rzecznych, natomiast wydajności najniższe występują na obszarach wyniesionych morfologicznie. W zachodniej części powiatu w miejscowości Osówka Nowa spod trzeciorzędowych wapieni wyłania się niewielka wysepka utworów triasowych (T2). Odwiercono tam dwie studnie z których uzyskano 20 i 30 m3/h. Jednakże ze względu na bardzo małe rozprzestrzenienie poziomu środkowotriasowego (około 0,2 km2) nie wydzielono go jako odrębnej jednostki hydrogeologicznej. W obrębie trzeciorzędowej jednostki 1bTrII została wydzielona jednostka czwartorzędowa 2aQII. Stanowią ją piaski i żwiry rzeczne w dolinie Czarnej Staszowskiej o miąższości 10 - 20 m. Uzyskiwane wydajności studni wierconych wynoszą tam średnio 15 - 35 m3/h. Jednostka 3aQIII leży w dolinie Czarnej Staszowskiej w południowo - wschodniej części powiatu staszowskiego. Poziom wodonośny stanowią również piaski i żwiry rzeczne. Zwierciadło wód podziemnych występuje na głębokości 5 - 15 m.p.pt. Miąższość warstwy wodonośnej wynosi od 5 do 20 m. Wydajności studni wierconych są silnie zróżnicowane i kształtują się od 2 do 50 m3/h. Moduły zasobów dyspozycyjnych wyznaczone w oparciu o regionalne opracowania hydrogeologiczne przedstawiają się następująco:
* 1bTrII - powierzchnia - 145 km2 - moduł - 185 m3/24h km2
* 2aQII - powierzchnia - 3 km2 - moduł - 110 m3/24h km2
* 3aQII - powierzchnia - 13 km2 - moduł - 110 m3/24h km2
Wymienione powyżej główne poziomy użytkowe zajmują około 60% powierzchni obszaru. Na pozostałych terenach w części południowej i wschodniej występują niewodonośne trzeciorzędowe iły krakowieckie, a w części północnej i centralnej również niewodonośne utwory kambru. Jakość wód podziemnych Wody trzeciorzędowego poziomu wodonośnego charakteryzują się ogólnie dobrą jakością i mogą być używane do picia i na potrzeby gospodarcze bez uzdatniania. W skali powiatu staszowskiego wyjątek stanowią ujęcia dla Stadniny Koni w Kurozwękach (3 km na południe od Kotuszowa) i ujęcie komunalne nr 1 w Staszowie - Radzikowie. Wody z w/w ujęć wykazują znaczne przekroczenia norm zawartości w zakresie Fe i NH4.
Wody obu czwartorzędowych jednostek: 2aQ II i 3aQ II są średniej jakości. W studniach czwartorzędowych dość powszechnie spotyka się wysokie zawartości Fe i czasami Mn. Tylko w jednej z opróbowanych dla potrzeb mapy studni w Rytwianach analiza wykazała wyjątkowo wysokie przekroczenie dopuszczalnych zawartości Fe - 13 mg/dm3 i Mn - 1,93 mg/dm3 oraz podwyższoną zawartość NH4 - 1,2 mg/dm3. Tak więc jak widać woda posiada w tym ujęciu wyraźnie złą jakość. Pochodzenie Fe i Mn jest niewątpliwie geogeniczne, natomiast przyczyną podwyższonych zawartości NH4 są zanieczyszczenia antropogeniczne związane zapewne z nieodpowiednią gospodarką ściekową.
Jakość wód podziemnych w powiecie staszowskim w 2007 roku
Jakość wód podziemnych w powiecie staszowskim w 2008 roku
W odniesieniu do wód podziemnych Ramowa Dyrektywa Wodna wprowadziła pojęcie „groundwater bodies” jako obszaru gospodarowania wodami podziemnymi. Zgodnie z tą definicją „groundwater bodies” to wody podziemne, które występują w warstwach wodonośnych o porowatości i przepuszczalności umożliwiającej pobór znaczący w zaopatrzeniu ludności w wodę lub przepływ o natężeniu znaczącym dla kształtowania pożądanego stanu wód powierzchniowych i ekosystemów lądowych. Polskim odpowiednikiem „groundwater bodies” są „jednolite części wód podziemnych”, które wyznaczone zostały z uwzględnieniem typów i rozciągłości poziomów wodonośnych, związku wód podziemnych z ekosystemami lądowymi i wodami.
Wyznaczenie jednolitych części wód podziemnych (JCWPd) ma zapewnić możliwość osiągnięcia celów Dyrektywy w zakresie ochrony i poprawy stanu wód podziemnych oraz ekosystemów bezpośrednio od nich zależnych.
W Polsce wydzielenie jednolitych części wód podziemnych i przeprowadzenie oceny ich stanu zostało dokonane w 2004 roku. W sumie wydzie¬lono 161 jednolitych części wód podziemnych. Na terenie województwa świętokrzyskiego znajduje się 14 JCWPd, 6 w całości 105, 121, 122, 123, 124, 125 oraz 8 częściowo 97, 98, 101, 103, 104, 120, 137, 138 (tabela 1). Obszar Kotuszowa zlokalizowany jest na JCWPd Nr 122 Region Górnej Wisły.
Tabela 1. Wykaz JCWPd na terenie województwa świętokrzyskiego z wyróżnieniem JCWPd Kotuszowa (źródło: PIG)
Objaśnienia:
JCWP – Jednolita Część Wód Podziemnych
Stratygrafia warstwy wodonośnej:
Q – czwartorzęd, Cr3 – kreda górna, J3 – jura górna, J3+2 – jura górna i środkowa, J2 – jura środkowa, J1 – jura dolna, T2 – trias środkowy, T1 – trias dolny, D3 – dewon górny, D2 – dewon środkowy, Ng miocen Wody W/G – wody wgłębne/gruntowe
GZWP – Główny Zbiornik Wód Podziemnych
Regiony Hydrogeologiczne: IX lubelsko-podlaski, X środkowomałopolski, XI nidziański, XIII przedkarpac
Źródło danych WIOŚ Kielce
